Roerige tijden

We leven in een tijd van mondiale transities op gebied van natuur, economie, technologie en samenleving. Er komen veel grote vraagstukken op ons af, waarvan we niet altijd weten hoe wij daar zelf invloed op (kunnen) hebben. Eén van die vraagstukken is de wereldwijde afname van biodiversiteit door menselijk handelen. Monocultuur, ontbossing en grootschalige introductie van exoten verstoren de complexe samenhang van de inheemse natuur,  wat voedseltekorten en sterfte tot gevolg heeft. Gelukkig kunnen we met vaak eenvoudige ingrepen de natuur helpen haar balans te herstellen. Doe je mee?

Wat is biodiversiteit en waarom is het zo belangrijk?

Biodiversiteit is de verscheidenheid aan leven binnen een bepaald gebied en omvat niet alleen alle soorten planten, dieren (inclusief mensen) en micro-organismen en de enorme genetische variatie binnen die soorten, maar ook de variatie aan ecosystemen waar ze deel van uitmaken, van moerassen tot woestijnen. Het gaat over het totaalpakket aan levende organismen en systemen, en de interacties daartussen. 

Vrijwel alles wat wij eten, is direct of indirect te herleiden tot biodiversiteit. Het gros van onze bouwmaterialen, medicijnen en industriële grondstoffen betrekken we van biologische hulpbronnen. De natuur levert ons onmisbare producten en diensten, van schoon water, hout, voedsel en medicijnen tot zuurstofproductie, koolstofopname, waterzuivering en kustbescherming. Maar ook gezondheid, ontspanning, inspiratie en culturele identiteit. Hoe meer biodiversiteit, hoe weerbaarder en veerkrachtiger de natuur is. Er is dus genoeg te winnen door de biodiversiteit te begrijpen en te beschermen.

Kansen voor biodiversiteitsherstel

Op veel plekken op aarde staat de biodiversiteit onder druk. Ook in Nederland verdwijnen er elk jaar levende soorten. Dit heeft onder andere te maken met de oprukkende verstedelijking, industrialisering en schaalvergroting in de landbouw. Toch biedt vooral de verstedelijking ook mogelijkheden. Een rijk en gevarieerd groen in de stad wordt niet alleen door haar inwoners gewaardeerd, maar kan ook een uitstekende bijdrage leveren aan de biodiversiteit. Doordat tuinen vaak een aaneengesloten lint in stedelijke gebieden vormen, maken ze de migratie van dieren mogelijk en zijn ze van groot belang voor biodiversiteit. Kleine tuinen zijn daarbij even belangrijk als grotere; een tuin van slechts een paar vierkante meter kan evenveel (maar kleinere) biotopen hebben als een grote tuin. En elk van die biotopen levert een bijdrage aan het vergroten van de biodiversiteit: hoe meer biotopen, hoe groter de biodiversiteit. Voorbeelden van biotopen in de tuin zijn: een gazon, een border, een stuk dicht struikgewas, een houtstapel, een vijver en een composthoop. Door het creëren van een tuin met een grote variatie aan planten en biotopen (hoog-laag, nat-droog, schaduw-zon) wordt de tuin aantrekkelijk gemaakt voor veel verschillende dieren. 

Van nature geschikt

Veel van onze inheemse insecten hebben een zeer nauwe relatie met deze inheemse planten; zij zijn er voor een deel van hun levenscyclus afhankelijk van (ei-afzet, voedsel, overwintering). Hierbij kan je bijvoorbeeld denken aan vlinders die hun eitjes afzetten op één specifieke plant (de waardplant), waar de rupsen van leven. Zo vervullen inheemse planten een essentiële rol in de biodiversiteit van een gebied. Exotische planten worden niet als waardplanten gebruikt door inheemse insecten. Wel worden de bloemen bezocht door honingbijen en vlinders die nectar en stuifmeel verzamelen. De honingbij is een ‘generalist’ - hij haalt met plezier zijn nectar en stuifmeel bij exoten én wilde planten, vooral wanneer deze massaal voorkomen in de directe omgeving. De meeste wilde (solitaire) bijen – waarvan er zo'n 350 soorten in Nederland leven – hebben weinig aan exoten; ze kiezen voor specifieke inheemse planten om hun nectar en stuifmeel te verzamelen. Wilde planten bevatten alle essentiële elementen die andere organismen uit het ecosysteem nodig hebben; gekweekte tuinplanten missen door kruising en selectie vaak (een deel van) deze vitale elementen. Biologische vaste-planten-telers, zaadtelers en boomkwekers bieden gelukkig nog genoeg planten aan die ondanks hun cultivatie nog dicht (genoeg) bij de oorspronkelijke wilde plant staan.